oddech i pranajama

Prāna i apāna

Prāna – z sanskryckiego oddech, oddychanie, życie, witalność, wiatr, energia, siła; przy czym przedrostek pra – oznacza „przed”. Prāna dotyczy też tego, co odżywia istotę żyjącą. Jest to życiowa energia.

Apāna – z sanskryckiego dmuchać, oddychać, żyć; przy czym przedrostek apa – oznacza „z dala”, „poza” i „w dół”. Tak jak przyjmowany pokarm, tak i wdychane powietrze muszą przejść skomplikowaną drogę i przemieścić się w dół w formie odpadów i wydostać z organizmu. To właśnie energia apāny oddziałuje na odpady i przemieszcza je w dół.

Oddychanie to zespół złożonych procesów stale zachodzących w organizmie, związanych z pobieraniem tlenu ze środowiska (prāna) i wydalaniem końcowych produktów utleniania (apāna) – dwutlenku węgla i wody. To w oddechu tkwi nasze zdrowie i witalność.

Oddychanie ma również ogromny wpływ na układ nerwowy – reguluje jego funkcjonowanie (ta zależność jest podstawą systemu ćwiczeń hatha-jogi). Układ ten wpływa między innymi na procesy metaboliczne oraz na pracę układu krążenia. „Oddychanie staje się bezpośrednim mostem łączącym ciało i umysł. Pozwala utrzymywać między nimi harmonię. Psychofizjologicznym skutkiem powolnych, miękkich ruchów połączonych z oddychaniem przeponowym jest uspokojenie autonomicznego układu nerwowego, jego przejście z chronicznie nadaktywnego trybu współczulnego (związanego z nadmierną aktywnością życia codziennego) w przywracający siły tryb przywspółczulny.” („Oddychanie” [w:] „Joga. Ruch – oddech – relaks” Joanna Górna, Janusz Szopa).

Są trzy rodzaje oddychania: obojczykowe (górne, szczytowe), piersiowe (środkowe, żebrowe) oraz przeponowe (dolne, brzuszne). Najbardziej efektywne jest oddychanie przeponowe – powietrze trafia do najniższej i najbardziej pojemnej części płuc. Zwróćmy w swoim codziennym życiu więcej uwagi na swoje oddychanie, poobserwujmy jak oddychamy, postarajmy się uczynić swój oddech bardziej wydajnym i efektownym. Większość ludzi oddycha torem piersiowo-brzusznym i tylko częściowo wykorzystuje objętość płuc. To niepełne oddychanie dostarcza nam mniejszą ilość tlenu i może spowodować pogorszenie kondycji fizycznej.

Regulowanie wdechu i wydechu oraz zatrzymanie po wdechu lub po wydechu nazywamy w jodze prānājāmą. Prāna oznacza energię, a āyāma oznacza rozprzestrzenianie się. Prānājāma jest to więc precyzyjne przedłużenie wdechu, wydechu i kontrolowane zatrzymanie oddechu. Trudniejsze ćwiczenia oddechowe powinniśmy wykonywać dopiero wówczas, gdy poznamy dobrze technikę wykonywania asan. Ale już od początku praktyki, każdy uczeń powinien zwracać szczególną uwagę na swój oddech. Bardzo ciężko jest wykonać asanę, jeśli zapomni się o oddychaniu. Należy uważnie słuchać wskazówek nauczyciela dotyczących tego, kiedy w danej pozycji należy wykonać wdech a kiedy wydech. Z wdechem zawsze wydłużamy kręgosłup, a z wydechem rozluźniamy mięśnie i pogłębiamy pozycję. Początkujący uczniowie często czując ból w asanie zaczynają spinać mięśnie i w ten sposób naturalnie bronić się przed pogłębieniem pozycji. Dlatego ważne jest aby nauczyć się wchodzić oddechem w bolące miejsca i próbować je rozluźniać. Nie jest to łatwe, ale cierpliwa i systematyczna nauka przynosi pożądane efekty. Mówiąc tutaj o bólu mam na myśli ból rozciągania mięśni, który towarzyszy nam przy wykonywaniu asan. Jest to tak zwany „dobry ból”. Jeśli jednak poczujemy coś innego, na przykład kłucie pod kolanem, to należy wyjść z pozycji i poinformować nauczyciela o tym, co czuliśmy.

Wracając do oddechu – oprócz zwracania na niego szczególnej uwagi podczas wykonywania asan, możemy podczas relaksu po skończonej sesji jogi zacząć skupiać się nad tym jak nasz oddech powoli się uspokaja. Świadome wypoczywanie i rozluźnianie to pierwsze kroki do prānājāmy. Kiedy oddychamy już swoim naturalnym, spokojnym rytmem i jesteśmy tego świadomi, nazywamy to ujjāyi I. Drugi etap przygotowania do prānājāmy to ujjāyi II – charakteryzuje się dłuższym i głębszym a jednocześnie miękkim wydechem i normalnym (naturalnym) wdechem. Ćwiczenie ujjāyi I i ujjāyi II to podstawa przed rozpoczęciem praktykowania prānājāmy.

Joga zaleca oddychanie przez nos, dlatego bardzo ważne jest utrzymywanie drożności przewodów nosowych.

Wszyscy wiemy, że oddech = życie, ale musimy również pamiętać, że działa on też nawilżająco i oczyszczająco na nasz organizm – dbajmy więc o niego tak samo, jak dbamy o czystość ubrania i ciała zewnętrznego. Spróbujmy skupić się na nim nie tylko podczas zajęć jogi. Proste ćwiczenia oddechowe takie jak na przykład obserwacja swojego oddechu mogą być wykonywane również w domu lub pracy – ważne aby ćwiczyć systematycznie, spokojnie i co najmniej 2 godziny po posiłku.